Marian Turski, były więzień Auschwitz, został pierwszym laureatem Nagrody Nieobojętności w kategorii Postać przyznawanej przez Oświęcimski Instytut Praw Człowieka. Nagrodę w kategorii Inspiracja otrzymała Beata Machul-Telus, edukatorka i działaczka społeczna zaangażowana w obronę praw człowieka oraz wspierająca edukację dzieci najbiedniejszych krajów Afryki.
Nazwa i idea Nagrody nawiązują do słów Mariana Turskiego wypowiedzianych 27 stycznia 2020 r. w Muzeum Auschwitz podczas 75. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu zagłady. Jego wezwanie – „Nie bądź obojętny” – poruszyło wielu ludzi w Polsce, Europie i na całym świecie. Uświadomili oni sobie, że z gruntu intymna przypowieść ofiary o najmroczniejszym okresie XX wieku odnosi się tak naprawdę do teraźniejszości i przyszłości. Ma przy tym wydźwięk ponadnarodowy, ponadkulturowy, uniwersalny. Wynika z troski o los kolejnych pokoleń, a przede wszystkim o to, by prawa człowieka nie były już nigdy deptane. Z uwagi na okoliczności wygłoszenia wspomnianej mowy, laureaci nagrody ogłaszani są symbolicznie tuż przed przypadającą 27 stycznia rocznicą oswobodzenia Auschwitz.
„Kiedy rok temu przemawiałem w Auschwitzu, nie spodziewałem się – choć o tym najbardziej marzyłem w duchu – że moje słowa znajdą tak szeroki oddźwięk wśród młodych. Jestem szczęśliwy, że i w prezydenckiej kampanii wyborczej i w akcji obronnej LGBT przeciw szkalowaniu, i podczas Strajku Kobiet – wielokrotnie moje słowa znalazły się na transparentach. Nie będę ukrywał, że nagroda OIPC sprawia mi radość. Ale proszę mi uwierzyć, że jest coś jeszcze ważniejszego. Bo jeżeli idea jaką przedstawiasz, znajduje zwolenników, jeżeli staje się pałeczką, którą ludzie przekazują sobie w tym biegu sztafetowym jakim jest życie – czy to nie jest właśnie największa nagroda i satysfakcja dla pomysłodawcy?” – pyta dziś wzruszony Marian Turski.
27 stycznia 2020 r. Marian Turski mówił w Auschwitz: „Nie bądźcie obojętni, kiedy jakakolwiek mniejszość jest dyskryminowana, ponieważ istotą demokracji jest to, że większość rządzi, ale demokracja i na tym polega, że prawa mniejszości muszą być chronione jednocześnie. Nie bądźcie obojętni, kiedy jakakolwiek władza narusza przyjęte umowy społeczne już istniejące. Bądźcie wierni jedenastemu przykazaniu: Nie bądź obojętny. Bo jeżeli nie..., to się nawet nie obejrzycie, jak na was, jak na waszych potomków jakiś Auschwitz nagle spadnie z nieba”.
Te słowa pozostaną z nami na zawsze: jako przestroga, jako testament, ale przede wszystkim – jako napomnienie i zobowiązanie. Ich autor był więc dla nas naturalnym pierwszym kandydatem do Nagrody Nieobojętności OIPC. „Nie bądź obojętny” stało się dla wielu „jedenastym przykazaniem”. Reagowanie na wszelkie, nawet pozornie błahe, przejawy zawężania praw człowieka, deptania godności, ma podstawowy cel: niedopuszczenie do powtórki z Auschwitz. Musimy stale przypominać, że nieledwie parę pokoleń temu my, ludzie, kroczyliśmy w kierunku koszmaru wolno i systematycznie, a budowniczy machiny zagłady czerpali swą siłę z naszej obojętności na poszerzanie obszarów przemocy i niegodziwości.
Równie ważna, jak nieustanne przypominanie o przyczynach tragedii i apelowanie do ludzkich sumień, jest systematyczna i skuteczna edukacja obywatelska, od najmłodszych lat. Ludzie muszą znać i rozumieć znaczenie prawa człowieka, by się o nie upominać, a kiedy wymaga tego czas – mądrze reagować. Stąd nagroda dla Beaty Machul-Telus – za „działania na rzecz ochrony praw człowieka i obywatela, krzewienie idei wielokulturowości oraz przeciwdziałanie dyskryminacji, a także za aktywne i przynoszące konkretne efekty wspieranie edukacji dzieci najbiedniejszych krajów Afryki Subsaharyjskiej: Beninu i Togo.”
- Edukacja antydyskryminacyjna i wielokulturowa, którą się zajmuję, to otwieranie drzwi do innych światów, pokazywanie piękna różnorodności, ale też uświadamianie konieczności zwalczania własnych demonów: stereotypów, uprzedzeń, nienawiści wobec inności. Kiedy wraz z edukacją zmieniamy nasze postawy, zaczynamy dostrzegać więcej problemów, ale też więcej możliwości ich rozwiązywania. Stajemy się mniej obojętni. To ważne, abyśmy mieli oczy i umysły szeroko otwarte. To właśnie ciekawość świata, dostrzeganie zarówno jego piękna, jak i potworności, angażowanie się w zmiany uwierających nas stanów rzeczy, czyni nas lepszymi ludźmi – we wszystkich wymiarach – podkreśla laureatka.
Nagroda Nieobojętności OIPC jest formą uhonorowania osób, które w sposób szczególny przyczyniają się do upowszechniania idei praw człowieka i wartości humanizmu, inspirują innych do działań na tym polu, pobudzają ludzką aktywność w celu tworzenia i ustawicznego umacniania społeczeństwa obywatelskiego, edukują dzieci, młodzież i dorosłych pod kątem praktycznego stosowania i popularyzowania praw człowieka. Nagroda przyznawana jest w dwóch kategoriach:
POSTAĆ – za wzorcową postawę w obszarze krzewienia i umacniania w społeczeństwie idei praw człowieka.
INSPIRACJA – za wytrwałe i skuteczne działania oraz inspirowanie innych do obywatelskiej aktywności opartej na idei praw człowieka.
