Julia Ilisińska upamiętniona w Ogrodzie Sprawiedliwych

23 września, w warszawskim Ogrodzie Sprawiedliwych, odbędzie się uroczystość posadzenia drzewek pamięci oraz odsłonięcia symbolicznych kamieni upamiętniających osoby, które ocaliły życie innych ryzykując własnym oraz ci, którzy nie bali się występować w obronie ludzkiej godności w czasie totalitaryzmu nazistowskiego i komunistycznego, w okresie ludobójstw i masowych mordów oraz wszystkich zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych w XX i XXI wieku.

Dzięki staraniom dr Alicji Bartuś i Oświęcimskiego Instytutu Praw Człowieka, wśród wyróżnionych znalazła się Julia Ilisińska. Działając w konspiracji razem z mężem dostarczała więźniom żywność, której brakowało przecież też i tym, którzy nie byli uwięzieni. W domu zorganizowała punkt dystrybucji lekarstw dla więźniów. Przekazywała grypsy. Działała pomimo strachu o trójkę swoich małych dzieci. W 1941 r. została wraz z mężem – Władysławem – aresztowana przez Niemców. Bita i torturowana nie zdradziła nikogo z konspiracji. Cudem ocalała. Władysława – Niemcy zamordowali 12 października 1942 r.

Historia Julii Ilisińskiej i jej rodziny jest symbolicznym przejawem człowieczeństwa w „czasach próby” – nie bycia obojętnym na los drugiego człowieka. Ona jest symbolem tych mieszkańców Oświęcimia i okolic, którzy nie zamknęli oczu na to, co działo się za drutami obozu. To ponad 200 rodzin, które narażały swoje życie, dla zupełnie obcych ludzi.

W tym roku, w Ogrodzie Sprawiedliwych, posadzone zostaną drzewka dla osób uhonorowanych w 2020 r. i 2021 r.: Karola Modzelewskiego, Stanisława Pietrowa, Antoniny i Aleksandra Wyrzykowskich, Hranta Dinka, Emanuela Ringelbluma, Liu Xiaobo.

Emanuel Ringelblum stworzył wyjątkowe podziemne archiwum getta warszawskiego („Archiwum Ringelbluma”). Do współpracy zdołał pozyskać grupę kilkudziesięciu żydowskich pisarzy, nauczycieli, naukowców i działaczy społecznych. Ze względów konspiracyjnych organizacja przyjęła nazwę Oneg Szabat.

Na archiwum złożyły się notatki, szkice i eseje Ringelbluma. Była to swoista Kronika Getta Warszawskiego, obejmująca okres od października 1939 do kwietnia 1943 r. W 1999 r. UNESCO umieściło archiwum na liście „Pamięć świata”, obejmującej najcenniejsze zabytki światowego piśmiennictwa. Propozycję uhonorowania Emanuela Ringelbluma zgłosił prof. Jacek Leociak z Instytutu Badań Literackich PAN.

Liu Xiaobo to chiński pisarz, działacz na rzecz obrony praw człowieka, inicjator Karty 08, manifestu na rzecz wprowadzenia państwa prawa w komunistycznych Chinach. W 2009 r. został aresztowany i skazany na 11, a następnie 12 lat więzienia. Mimo szeroko zakrojonej międzynarodowej kampanii na rzecz jego uwolnienia i przyznania mu Pokojowej Nagrody Nobla (2010), władze nie zwolniły go, aby mógł odebrać wyróżnienie.

W areszcie Liu zachorował na nowotwór wątroby. Jego żona Liu Xia przebywała przez 7 lat w areszcie domowym. Lui Xiaobo został zwolniony z więzienia dopiero 29 czerwca 2017 r., gdy choroba była w stadium terminalnym. Podjęta wtedy przezeń wraz z żoną próba wyjazdu za granicę na leczenie nie powidła się. Pisarz zmarł 13 lipca 2017 r. Propozycję jego uhonorowania zgłosiło włoskie stowarzyszenie GARIWO, które jest pomysłodawcą tworzenia w świecie Ogrodów Sprawiedliwych.

Hrant Dink to ormiański turecki dziennikarz, niestrudzony orędownik dialogu między oboma narodami, zamordowany przez tureckiego nacjonalistę. W swym ostatnim artykule, opublikowanym w przeddzień śmierci, Dink pisał: „Pamięć mojego komputera pełna jest listów od obywateli, przepojonych wściekłością i groźbami Jestem jak gołąb. Jak gołąb mam oczy wszędzie: z przodu, z tyłu, z lewej, z prawej. Moja głowa się kręci jak głowa gołębia. Tak, jestem niespokojny jak gołąb, ale wiem, że w tym kraju nie ruszają gołębi i nie robią im krzywdy. Gołębie nadal żyją w sercach miast. Trochę przestraszone, zgoda, ale wolne”.

Państwo skazało Hranta Dinka za „zniewagę tureckości”, bo opisał - krytycznie! – negatywny stereotyp Turka w oczach Ormian. Dink odwołał się do Strasburga, ale zginął, zanim Trybunał Praw Człowieka zbadał sprawę. Nowy wniosek złożyła rodzina zamordowanego i w 2010 r. Trybunał przyznał jej rację: wyrok na Dinka był naruszeniem swobody słowa, a nie przyznając Dinkowi ochrony, choć otrzymywał listy z pogróżkami, Turcja naruszyła też jego prawo do życia. O uhonorowanie dziennikarza zbiegał Konstanty Gebert.

Karol Modzelewski (1937 – 2019) – polski historyk, profesor nauk humanistycznych, członek Polskiej Akademii Nauk oraz dysydent, więzień polityczny i jeden z liderów opozycji demokratycznej w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego. Był działaczem społecznym, autorytetem dla całego pokolenia, intelektualistą, myślicielem, uczonym, a przede wszystkim współtwórcą Polski suwerennej i praworządnej. Swoim życiem zaświadczał, że w nieprzyzwoitych czasach, gdy panował terror i strach, można było – choćby kosztem własnego zdrowia i ryzykując życiem – zachować się przyzwoicie i bronić swoich poglądów z godnością.

Stanisław Jewgrafowicz Pietrow (1939 – 2017) – rosyjski wojskowy, podpułkownik Armii Radzieckiej, który 26 września 1983 roku prawdopodobnie zapobiegł wybuchowi globalnego konfliktu nuklearnego w szczycie Zimnej Wojny. Mimo że Pietrow zapobiegł katastrofie, liczyło się przede wszystkim to, że postąpił wbrew rozkazom swoich przełożonych i naruszył przyjęte procedury operacyjne. Został poddany intensywnym przesłuchaniom, a następnie odsunięty od służby i ukarany naganą, oficjalnie za nieprawidłowe wypełnienie dokumentacji. Ze względu na tajemnicę wojskową wydarzenia te były trzymane w tajemnicy do 1998 roku.

Antonina i Aleksander Wyrzykowscy (1916 – 2011) – mieszkańcy Janczewka koło Jedwabnego, uratowali siedmiu Żydów z łomżyńskiego getta, w tym ocalałych z pogromu w Jedwabnem, i ukrywali ich przez trzy lata. Po wyzwoleniu Antonina została ciężko pobita przez polskich partyzantów za ten czyn, musiała opuścić Janczewko. Nie czując się bezpiecznie w Polsce uciekła do Austrii, lecz następnie wróciła do kraju, gdzie żyła w bardzo skromnych warunkach. W latach 70. zaczęła wyjeżdżać do USA, gdzie pomagały jej rodziny ocalonych. W 1976 r. odznaczona Medalem Sprawiedliwych, bała się ujawnić; jej dzieci miały jej za złe, że zgodziła się przyjąć to odznaczenie. Udekorowana Polonia Restituta w 2007 r. przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Ogród Sprawiedliwych znajduje się na skwerze Generała Jura-Gorzechowskiego - w miejscu symbolicznym dla byłego getta. Organizatorem wydarzenia jest Dom Spotkań z Historią, a partnerami: GARIWO, Muzeum POLIN, BNP Paribas.